Czcigodny
Tomasz od Jezusa, Karmelita Bosy, Itinerarium
pustyni, przekład i wstęp Marcin Jan
Janecki, Flos Carmeli, Poznań 2016.
Prezentowana
książka stanowi cenne wzbogacenie źródłowej literatury w zakresie historii
duchowości
chrześcijańskiej. Składa się z dwóch części: pierwsza zawiera obszerny Wstęp tłumacza (s. 5-58) a także Wprowadzenie autorstwa o. Ramona od
Krzyża, pustelnika, stanowiące streszczenie i rodzaj zachęty oraz przewodnika
po dziele Tomasza (59-77). Część druga to edycja przełożonego na język polski traktatu
Tomasza od Jezusa zatytułowanego Instrukcja
duchowa dla tych, którzy praktykują życie pustelnicze (s. 81-202).
Rozpoczynając
Wstęp autor przekładu Marcin Jan Janecki
przytacza zdanie Tomasza Mertona: "Bez pewnej dozy samotności, o
dojrzałości nie ma ani nie może być mowy" i podejmuje problem zagubienia
sensu egzystencji współczesnego człowieka, żyjącego "tożsamościami powierzchownymi, oferującymi nam pozór sensu"
(s. 5). Jako jedno z lekarstw na tę utratę sensu i na odzyskiwanie pełni
smakowania życia – przypomina drogę, która wiedzie przez pustynię, ale nie w całkowitej
samotności, lecz razem z duchowymi przewodnikami i mistrzami, których tylko
pozornie brak wokół nas. Trzeba umieć ich dostrzec w komunii osób, bo do Boga
nie idziemy sami, komunia ta obejmuje wieki i miejsca – i zwana jest Kościołem.
Potrzebujemy by nas ktoś poprowadził: "Wołamy o mistrzów, którzy nauczą
nas sztuki zżycia się z życiem, w którym Bóg jest nieodzownym dopełnieniem
człowieka: Gdy ujrzę Ciebie, wtedy w pełni stanę się człowiekiem" (s. 9, Ignacy
z Antiochii, List do Rzymian).
Mistrzów nie brakuje, ale nie chodzi o to by ich kopiować, oni mają nas
inspirować byśmy umieli korzystać z ich mądrości tu i teraz we własnej drodze bycia-ku-Bogu. Jednym z takich mistrzów
i przewodników dla współczesnego człowieka, błądzącego w mrokach dzisiejszej
zachodniej cywilizacji, może stać się zapomniany, "ukryty w skarbcach
Kościoła" karmelitański pustelnik-misjonarz Tomasz od Jezusa.
Po
tej zachęcie Autor przekładu przechodzi do omówienia biografii i spuścizny
literackiej Tomasza od Jezusa (1563/1564–1627 r.) pustelnika, pisarza
mistycznego, apostoła, teoretyka i ojca nowożytnej misjologii, założyciela
Kongregacji św. Pawła i seminariów misyjnych. Jest to jedna z czołowych postaci
zakonu Karmelitów Bosych, którego dokonania i doktryna łączą w sobie dwa
wymiary ich charyzmatu - kontemplacyjny oraz misyjny, co czyni go
"postacią ikoniczną". W ramach Reformy terezjańskiej doprowadził on
do wprowadzenia eremów w strukturę zakonną Karmelu; ich przeznaczeniem było umożliwienie
zakonnikom czasowego doświadczenia życia czysto kontemplacyjnego. Jego obszerny
i różnorodny dorobek, został wydany z inicjatywy Urbana VIII w zbiorze Opera omnia w r. 1684. Podejmowana przez
Tomasza problematyka rozciąga się między teoretyczno-praktyczną rozprawą nt.
retoryki lub jurysdykcyjnym kazusem nt. wolności wyznania aż po najwyższe
szczyty kontemplacji. Jednak Tomasz od
Jezusa koncentruje się przede wszystkim na zagadnieniu relacji człowieka do
Boga wyrażonej w modlitwie i kontemplacji, sam będąc szczęśliwym posiadaczem
tych doświadczeń. Instrukcja to
ostatni opublikowany za jego życia traktat, stąd stanowi on dojrzałą sumę
doświadczeń życia kontemplacyjnego i czynnego jego autora. Chociaż miał już za
sobą wiele pism w tym zakresie, na czele z mistrzowską summą życia
kontemplacyjnego De contemplatione divina
libri sex, to jednak ponownie sięgnął po ten temat. Jak przypuszcza autor
niniejszego przekładu Marcin Jan Janecki, bezpośrednią ku temu inspiracją, była
lektura eremickiego traktatu Ćwiczenia
dla pustelni ustanowione przez Naszego Seraficznego Ojca, św. Franciszka – opracowanego
w duchu odnowy franciszkańskiej tradycji pustelniczej w Hiszpanii (zapoczątkowanej
przez Antonio Daza). Tomasz swe rozważania inspirowane nauką św. Franciszka
osadził w nauce Ojców Kościoła i pisarzy średniowiecznych: głównie Dionizego
Kartuza a także Antoniego Wielkiego, Hieronima, Bazylego Wielkiego, Jana
Kasjana, Augustyna z Hippony, Benedykta z Aniane, Bernarda z Clairvaux,
Benawenturę, Jana Caulibusa, Ryszarda ze św. Wiktora, Wilhelma od św.
Teodoryka, Tomasza z Akwinu, Wawrzyńca Justinianiego oraz Regułę Karmelu. Traktat
Tomasza powstał w kontekście sporów toczonych przez Karmelitów na temat
charyzmatu ich wspólnoty, w odniesieniu do relacji pomiędzy vita contemplativa i vita activa. Tomasz od Jezusa zarówno w
życiu jak i w swych pismach pokazuje drogę łączącą kontemplację z czynnym
zaangażowaniem w życie Kościoła.
Struktura
Instructio, jak zauważa Autor
przekładu, inspirowana jest neoplatońskim schematem: exitus-statio-reditus (wyjście-pobyt-powrót). Czternaście
rozdziałów poprzedza prolog stanowiący pochwałę pustyni. Jeśli chodzi o treść
traktatu można ją streścić słowami samego Tomasza, który pisze: "Ten, kto
poszukuje życie w samotności, może się kierować trzema celami. Pierwszym jest
unikanie sytuacji prowadzących do grzechu i unikanie przeszkód na drodze do
doskonałości (…). Drugim celem jest pokutowanie i opłakiwanie grzechów (…). Natomiast
trzeci i główny cel polega na kontemplacji Boga, zjednoczeniu i złączeniu się z
Nim mocnymi więzami miłości. Ten cel jest główny".
Natomiast
schemat dydaktyczny książki został zaczerpnięty z Księgi Wyjścia o trzech dniach drogi na pustyni. W tradycji Karmelu
pustynia (erem) jest miejscem odnowy, która zazwyczaj przybiera formę rocznego
pobytu w samotności i wzmożonych ćwiczeniach życia duchowego, by po tym wrócić
do normalnego rygoru życia klasztornego; ma chronić zakonników przed przerostem aktywizmu. Dni-etapy tej
wędrówki to droga oczyszczenia (via
purgativa), oświecenia (via
illuminativa) i zjednoczenia (via
unitiva), którą na przestrzeni roku ma odbyć mieszkaniec karmelitańskiego
eremu. Tomasz od Jezusa w kolejnych czternastu rozdziałach omawia dokładnie
środki i etapy prowadzące do wyznaczonego celu, jakim jest przebóstwienie
człowieka. Sprawdzianem dobrze odbytej drogi przez tę pustynię jest harmonijne
połączenie wzniosłej kontemplacji z praktyką życia codziennego. W epilogu Tomasz czyni przestrogę przed afektywnym
przesileniem i kwietyzmem i ostrzega, by po wzniosłych doświadczeniach
duchowych nie popaść w zarozumiałość, skrajność i egoizm duchowy; apeluje o
pokorę i normalność, zachęca do integrowania wymiaru duchowego z prostą codziennością
– gdzie milczący przykład jest cenniejszy niż potoki słów.
Wydawca
i tłumacz tekstu Instructio stawia
pytanie – Co miałby do zaoferowania dawny siedemnastowieczny eremita
współczesnemu obywatelowi świata?
Prezentowana
książka mimo, iż podejmuje tematykę kierowaną do dawnych zakonników, to wbrew
pozorom wychodzi naprzeciw potrzebom współczesnego człowieka, niekoniecznie
będącego osobą duchowną zamkniętą w klasztorze. Autor wstępu sugerując, że
zaproponowana przez Tomasza od Jezusa droga może stać się inspiracją dla każdego,
pustyni nie zamyka w kategorię określonego miejsca czy czasu, rozumie ją jako
przestrzeń antropologiczno-duchową o aktualnym znaczeniu. "Nasza pustynia
to ukryta alkowa serca, gdzie w każdym momencie możemy znaleźć się pod czułym i
uzdrawiającym spojrzeniem Ojca (…) Pustynia to wymiar naszego życia odległy nie
o galaktyczne lata świetlne, ale zawsze obecny, zawsze otwarty, oddalony o
jeden akt wiary i synowskiej ufności. To łono, w którym na nowo rodzimy się do
bycia, bycia-ku-Bogu" (s. 57).
Co
znamienne, Autor Wstępu wskazuje na
fakt, że założone przez Tomasza od Jezusa eremy współcześnie bardziej
przyciągają ludzi świeckich niż zakonników. Erem w Las Batuecas ostatnia z
Tomaszowych fundacji jest tego przykładem; nawiedzają to miejsce rocznie setki
osób, szukających choć na chwilę ciszy i spokoju. Podobnie od strony naukowej
spuścizna tego wybitnego Karmelity doczekała się obecnie nowych studiów i
tłumaczeń. Obserwujemy dziś ruchy i wspólnoty ludzi świeckich, które powracają
do źródeł duchowości chrześcijańskiej. Podejmują się oni odrestaurowania
pustelni w różnych miejscach Europy (np. andaluzyjski erem El Cuervo,
austriacki w Mannersdorf k. Standort). Ludzie, zagubiwszy wiarę w prawdziwego
Boga, szukają dziś różnych form duchowości, częstokroć na oślep – wpadając w
pułapkę różnych najdziwniejszych, irracjonalnych kultów i sekt. Często po
dalekich i mało owocnych pielgrzymkach do egzotycznych form i krajów Dalekiego
Wschodu, pukają do drzwi chrześcijańskich eremów.
Pustynia,
ma nas leczyć, ma scalić rozbitego człowieka, ma poddać integrującej mocy Ducha
wysłużonego nam na ołtarzu Krzyża. To cel nie tylko pustelnika ale każdego
chrześcijanina – dotrzeć do Boga i zjednoczyć się z nim. (s. 26) Prezentowana
książka Itinerarium pustyni
uświadamia nam że "Kontemplacja nie sprzeciwia się działaniu, słowo nie
stoi w opozycji do milczenia, pustynia nie jest tak bardzo odległa od miasta,
jak się wydawało na pierwszy rzut oka, misja (także ta rodzicielska) nie
sprzeciwia się pogłębionej modlitwie." (s. 56).
We
Wstępie autora przekładu Marcina Jana
Janeckiego obok warstwy merytorycznej, (tło epoki, życie i pisma Tomasza od
Jezusa) warto zwrócić uwagę na jego warstwę metaprzedmiotową. Mamy tu do
czynienia z warsztatem badawczym Autora, który jawi się nie tylko jako tłumacz
ale też wytrawny historyk, prowadzący swe badania w oparciu o własną
skrupulatną i szeroko zakrojoną kwerendę źródłową; i co należy podkreślić, obok
opracowań, korzysta m.in. z niewydanych jeszcze tekstów źródłowych i dokumentów
pozostających w rękopisach lub starodrukach (s. 24-29), dokonując
historyczno-literackiej krytyki tekstów łacińskich i hiszpańskich, co pozwala
mu na korektę dotychczasowych wyników badań i formułowanie własnych wniosków,
m.in. w odniesieniu do dotychczasowych przekładów wydawanego traktatu:
"Obcowanie z hiszpańskim oryginałem, jak i z versio latina pozwoliło mi dostrzec bardzo poważne odstępstwa od
intencji autora w przekładzie francuskim, który często mija się z pierwotną
ideą". Paragraf pt. Manuskrypt i
wydania Instrukcji to swoisty wstęp
edytorski, w którym Autor pokazuje doskonałą znajomość metody historycznej wraz
z naukami pomocniczymi historii, jak kodykologia czy paleografia. (s. 51).
Prezentowany
w omawianej książce tekst traktatu Instructio
nie jest przypadkową pojedynczą publikacją, ale stanowi fragment szerzej
zaplanowanych i realizowanych planów
badawczych Marcina Jana Janeckiego nad spuścizną Tomasza od Jezusa. W warstwie
redakcyjnej Wstępu warto zwrócić
uwagę na klarowny i swobodny styl języka jego Autora a także bogate przypisy.
Wobec tak sprawnego i bogatego warsztatu badawczego M. J. Janeckiego pozostaje
życzyć sobie dalszych publikacji w jego opracowaniu, szczególnie cennych edycji
krytycznych tym bardziej wartościowych, że dotyczą one źródeł kultury duchowej
chrześcijańskiej Europy, dotąd mało znanych niedostępnych dla polskiego
czytelnika.
Jedną
uwagę krytyczną kieruję względem wydawnictwa książki Flos Carmeli, które nie umieściło
Autora przekładu i Wstępu na kartach
tytułowych publikacji. Doniosłość pracy tłumacza, zwłaszcza ogromny wkład w
historyczne studium nad wydawanym tekstem wymaga potraktowania go jako autora
książki Itinerarium pustyni.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz